Emisyon ve Banknotlar

Paylaş
Yazdır
Emisyon hacminin artması merkez bankasının "karşılıksız para bastığı" anlamına mı gelir? Emisyon hacmini temel olarak ne belirler?

Merkez bankalarının en temel görevlerinden biri para basmak ve bastığı parayı dolaşıma sürmektir. Ekonominin nakit para ihtiyacının karşılanması ile eskimiş ve yıpranmış banknotların yenileriyle değiştirilerek tedavülde daha temiz bir banknot kompozisyonu bulundurulması için merkez bankasınca banknot basılmaktadır. Ancak, para basılması ile piyasaya para sürülmesi aynı anlama gelmemekte ve genel olarak para basımı paranın üretimiyle; piyasaya para sürülmesi ise dolaşımda bulunan banknot miktarını ifade eden emisyon hacmini etkileyen bankacılık işlemleriyle ilgili kavramlardır. Emisyon hacmi, temel olarak, bireylerin ve bankaların nakit talebine göre belirlenir. Emisyon hacminin artması, merkez bankasının “para bastığı” ya da daha teknik ifadeyle genişletici para politikası uyguladığı anlamına gelmez.

Modern merkez bankacılığı uygulamalarında merkez bankaları, para politikasını emisyon hacmini belirleyerek oluşturmaz. Yani, emisyon hacmi merkez bankasının bir politika aracı değildir. Para politikası, paranın miktarının değil, elde edilebilirliğinin, yani parayı elde etme maliyetinin belirlenmesi ile oluşturulur. Merkez bankası, belirlediği kısa vadeli faiz oranı üzerinden talep eden bankalara borç para verir. Emisyon talebi arttığında, yani insanlar daha fazla para tutmak istediğinde bankalar, merkez bankasının belirlediği faiz oranı üzerinden ve merkez bankasına teminat getirerek merkez bankasından borçlanırlar. O halde emisyon hacmini belirleyen temel unsur, ekonomideki birimlerin nakite olan talebidir. Kredi kartları, çek, internet bankacılığı gibi alternatif ödeme araçlarında görülen gelişmelere rağmen, özellikle küçük tutarlı ödemelerde nakit kullanmak kolaylık sağlar ve pratiktir. Bu yüzden hala nakde olan talep  yüksektir. Bu talep günden güne, aydan aya değişebilir. Emisyon hacmini en çok etkileyen beş ana unsur vardır:

  • Mevsim Etkisi: Tatil için çoğunlukla tercih edilen dönemler Şubat ayı ve yaz aylarıdır. Bu dönemlerde insanların nakit para talebi artar, bu da emisyon hacmini artırır.
  • Haftanın Günleri: Bireyler hafta sonu tatili öncesi yanlarında nakit bulundurmak isterler. Bankalar da müşterilerine nakit sağlamak ve hafta sonu oluşabilecek nakit taleplerine karşı tedbirli olmak için nakit bulundururlar. Bu nedenle, Cuma günleri emisyon hacminde belirgin bir artış görülür.
  • Maaş Ödemeleri: Her ayın başında ve ortasında yani maaş ödemelerinin yapıldığı günlerde emisyon hacmi artar.
  • Dini Bayramlar: Bireyler bayramda yapacakları harcamalar için nakit tutmak isterler. Bu da dini bayramlar öncesinde emisyon hacminde artışa yol açar. Hatta, kurban bayramlarında görülen artış, hem bayramın daha uzun olması, hem de alışverişlerdeki yoğun nakit para kullanımı sebebiyle daha belirgindir.
  • Büyüme ve Enflasyon Oranları: Büyüme ve enflasyon oranları da emisyon hacmini etkiler. Ekonomi büyürken insanlar zenginleşir ve daha fazla para harcamak isterler. Enflasyon arttığında insanlar sahip olmak istedikleri şeylere ulaşmak için daha fazla paraya ihtiyaç duyarlar. Bu da nakit talebini ve emisyon hacmini artırır.

 

Banknotların gerçek olup olmadığı nasıl anlaşılır? Türk lirası banknotların güvenlik özellikleri nelerdir?

Banknotlarımızda bulunan güvenlik özelliklerini kontrol ederek, banknotların gerçek olup olmadığını kolayca anlamak mümkündür. Dolaşımdaki banknotların güvenlik özellikleriyle ilgili detaylı bilgiye ulaşmak için tıklayın.

Banknotun sahte olduğunun tespit edilmesi halinde ne yapılmalı?

Sahte bir banknot ele geçirildiğinde derhal Emniyet birimlerine bildirilmelidir. Suçu bildirmemek de bir suç unsuru olduğundan, daha çok kişinin mağdur olmasının önlenebilmesi amacıyla bu bildirimlerin yapılması önemlidir. Ayrıca, söz konusu bildirimin bir vatandaşlık görevi olduğunu unutmamak gerekir. 

Para basımının maliyeti nedir ve bu maliyet hangi kriterlere göre, nasıl değişir?

2020 yılında üretimi tamamlanan banknotların ortalama birim maliyeti yaklaşık 0,26 TL (26 Kr) olarak gerçekleşmiştir. Banknot maliyetlerini etkileyen unsurlar girdi maliyetleri, üretim miktarı ve basım özellikleridir.

Banknotların kupür kompozisyonu neye göre belirlenir?

Banknotların kupür kompozisyonları oluşturulurken, geçmiş yıllardaki uygulamalar, perakende sektörünün fiyatlandırma politikası, madeni para kullanım alışkanlığı, yuvarlama etkisi ve diğer ülkelerdeki sistemler gibi hususlar dikkate alınmaktadır.

Çeşitli ülke uygulamalarına ve yapılan araştırmalara bakıldığında, dolaşımda altı veya yedi adedin üzerinde kupür bulundurulması durumunda bazı kupürlerin kullanım dışı kalabileceği, az sayıdaki kupür adedinin ise nakit işlemlerinde zoruluklar yaratabileceği görülmektedir.

 

YTL banknot ve madeni paraların değişimi mümkün mü?

Yeni Türk Lirası banknotların 10 yıl olan zamanaşımı süresi 31 Aralık 2019 tarihi itibarıyla, madeni paralar için 1 yıl olan zamanaşımı süresi ise 31 Aralık 2010 tarihi itibarıyla dolmuştur.

Banknotlarımızın resim ve görüntülerinin çoğaltılması ile ilgili bir kural var mı?

Banknotların resim ve görüntülerinin çoğaltılması ve yayınlanması konusunda detaylı bilgiye buradan ulaşılabilir.

Banknotların resim ve görüntülerinin kullanılmasında bir sınırlama var mı?

5083 sayılı Kanun'un 4. maddesine istinaden, "Banknotların Resim ve Görüntülerinin Çoğaltılması ve Yayınlanması ile İlgili Duyuru" TCMB tarafından 24 Şubat 2004 ve 13 Ekim 2004 tarihli ve sırasıyla 25383 ve 25612 sayılı Resmi Gazetelerde yayımlanmış olup ilan olunan bu şartlara uymayan kişiler hakkında fiil daha ağır bir suça yol açmadığı takdirde ağır para cezası uygulanır.

 

Madeni paralarla ilgili bilgilere nasıl ulaşılabilir?

Madeni paraların üretimi ve satışı T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığına bağlı Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü tarafından gerçekleştirildiğinden madeni paralarla ilgili ayrıntılı bilgilere adı geçen Genel Müdürlüğün İnternet sitesinden  (www.darphane.gov.tr) ulaşılabilir.

Eskimiş ve yıpranmış banknotlar nerede ve nasıl değiştirilebilir?

Yazıları okunmayacak şekilde kirlenmiş, yıkanmış, boyanmış, yanmış, yırtılmış veya çeşitli sebeplerle eskiyip yıpranmış, değeri belirlenebilen tam banknotlar ile yüzeyindeki eksiklik %50'den az olan banknotlar, yazılı değeri üzerinden başa baş olarak; tek parçadan ibaret olmak kaydıyla yüzeyindeki eksiklik %50 olan banknotlar yazılı değerinin yarısı üzerinden yenileriyle değiştirilebilir.

Yüzeyinin yarısından fazlası eksik olan banknotlar ise değiştirilmez.

Eskimiş, yıpranmış veya kısmen fiziki parça kaybına uğramış banknotların, doğrudan Merkez Bankası Şubeleri, Ziraat Bankası veya diğer banka ve özel finans kurumlarının şubeleri aracılığıyla değiştirilmesi mümkündür.

Yıpranmış, eskimiş, yırtık, yanık, eksik yabancı para efektifleri nasıl değiştirilir?

Yanık, eskimiş, yanmış ve benzeri nitelikteki efektiflerin değişimi ticari bankalar veya döviz büfeleri aracılığıyla gerçekleştirilebilir.