Elektronik Fon Transfer Sistemi - Elektronik Menkul Kıymet Transfer Sistemi - Fonların Anlık ve Sürekli Transferi (FAST) Sistemi

Paylaş
Yazdır

Elektronik Fon Transfer (EFT) Sistemi

EFT Sistemi Türk lirası üzerinden yapılan ödeme işlemlerinin bankalar arasında elektronik ortamda gerçekleştirilmesini sağlayan ödeme sistemidir. 1992 yılında faaliyete geçen EFT Sistemi, 2000 yılında gerçekleştirilen yeniden yapılandırmayla yerini ikinci nesil EFT Sistemine bırakmıştır. TCMB, teknik birimleri tarafından geliştirilen üçüncü nesil EFT Sistemi de 2013 yılında işletime alınmıştır.

Üçüncü nesil EFT Sistemi iki işlevsel bileşene ayrılmıştır. Müşterilerarası TL Aktarım Sistemi bileşeninde, bankaların müşterileri adına gerçekleştirdikleri ödemeler, Bankalararası TL Aktarım Sistemi bileşeninde ise bankaların birbirleri arasında gerçekleştirdikleri ödemeler ile yurt dışı finansal kuruluşlara sağladıkları muhabirlik hizmetlerine ilişkin bankacılık ödemeleri gerçekleştirilmektedir.

EFT’nin her iki bileşeni de TCMB’nin kendi insan kaynakları ve teknik imkanlarıyla oluşturulan yazılımlarla hizmet vermektedir.

 

Elektronik Menkul Kıymet Transfer (EMKT) Sistemi

Elektronik Menkul Kıymet Transfer (EMKT) Sistemi; menkul kıymetlerin saklanmasını; ayrıca bankalar arası transfer ve mutabakatının elektronik ortamda, gerçek zamanlı ve kaydi olarak yapılmasını sağlar. TCMB Ödeme Sistemlerinin yeniden yapılandırma programı çerçevesinde geliştirilen İkinci Nesil EMKT Sistemi,12 Temmuz 2013 tarihinde faaliyete geçmiştir.

Merkez Bankası tarafından yapılan piyasa ihaleleri ile ilgili işlem akışlarının herhangi bir fon veya kıymet transferi içermeyen bilgi mesajları, 30 Eylül 2012’den itibaren ayrı bir platforma taşınmıştır. İhale Sistemi (IhS) adı verilen bu ortamın amacı, operasyonel riskleri en aza indirmektir.  

EFT Sistemi ile EMKT Sisteminin işleyişi ile ilgili kurallar, “TCMB Ödeme Sistemleri İşletim Kuralları” belgesi ile belirlenmiştir.

 

TCMB Ödeme Sistemleri’nin Özellikleri

Merkez Bankası tarafından geliştirilen TCMB Ödeme Sistemleri’nin sağladığı başlıca avantajlar ve sistemin özellikleri şu şekildedir:

  • Bankalar arasındaki para transfer işlemlerinin elektronik ortamda gerçekleştirilmesi,
  • Para transferinin daha hızlı, güvenilir ve düşük maliyetle yapılması,
  • Bankaların, fon yönetimlerini daha kolay ve etkin biçimde gerçekleştirmesi,
  • İnsan gücü ve kâğıda dayalı işlemlere olan ihtiyacın azalması,
  • Ödeme hizmetlerinin çeşitlenmesine fırsat verecek bir altyapı sunulması,
  • Fiziksel menkul kıymet basım ve değişiminin azalması,
  • Menkul kıymetlerin ödeme karşılığında teslim edilmesi.

TCMB Ödeme Sistemleri hangi zamanlar çalışır?

TCMB Ödeme Sistemleri; resmî tatiller dışında, hafta içi her gün 08.30-17.30 saatleri arasında çalışır. Yarım iş günlerinde ise saat 13.00’e kadar sistemler açıktır.

Bunun yanında, bankalar tarafından müşteri ödemelerinin gerçekleştirilmesi amacıyla, Merkez Bankası tarafından farklı çalışma saatleri belirlenebilir.

TCMB Ödeme Sistemleri’nde iptal ve iade

Geri Dönülemezlik İlkesi çerçevesinde, TCMB Ödeme Sistemleri’nde, hesaplara işlenen ödemeleri iptal etmek mümkün değildir.

Hatalı ödemeler ancak alıcı banka tarafından iade edilebildiği için, bu durumlarda müşteriler kendi bankalarına başvurmalıdır.

TCMB Ödeme Sistemleri’nde işlem süresi

Merkez Bankasının yürüttüğü TCMB Ödeme Sistemleri’nde, bankalar arasında yapılan ödemeler 1 saniyeden daha kısa sürede; müşteriler arası perakende ödemeler ise ortalama 30 saniye içerisinde işlenir ve  alıcı bankaların hesaplarına aktarılır.

Sistemden gerçekleştirilen ödemeler, gönderici bankanın hesap bakiyesi yeterli olmak şartıyla, bekletilmeden alıcılarına iletilir. Başka bir deyişle, bu tür durumlarda, işlemler TCMB Ödeme Sistemleri’nde beklemez ve herhangi bir onay  gerektirmez.

Bunun yanında, paranın müşteri hesabına geçme konusunda, gönderici ve alıcı bankaların kendi iç iş akışları nedeniyle süre farklılıkları yaşanabilir.  Bu tür durumlarda, müşterilerin alıcı ve gönderici bankalarla iletişim kurması gerekmektedir.

TCMB Ödeme Sistemleri’ne kimler katılabilir?

TCMB Ödeme Sistemleri’ne Türkiye’de faaliyette bulunan tüm bankalar katılımcı olabilir. Ayrıca Posta ve Telgraf Teşkilatı A.Ş. (PTT) EFT Sisteminin, Merkezî Kayıt Kuruluşu da EMKT Sisteminin bir katılımcısıdır.

TCMB Ödeme Sistemleri’ne katılım şartları
Sisteme katılmak isteyen kuruluşların aşağıdaki katılım şartlarını sağlaması gerekmektedir.
•    TCMB’ye yazılı olarak başvurması, katılımcı adayının “banka” olması halinde ise bankacılık izin ve yetki belgelerini sunması,
•    Katılımlarının TCMB Yönetim Komitesi tarafından onaylanması,
•    TCMB Ödeme Sistemleri Katılımcı Sözleşmesini imzalaması,
•    TCMB nezdinde hesabının bulunması,
•    TBB nezdinde TCMB Ödeme Sistemlerine katılım için gereken işlemlerini tamamlaması,
•    Sisteme bağlantı için gereken yazılımı sağlaması, iletişim ağına ilişkin altyapıyı kurması ve bu hazırlıklarının TCMB tarafından onaylanmış olması,
•    TCMB tarafından belirlenen altyapı hazırlıkları takvimi ile katılım tarihine uyması ve hazırlıklarını aksatmadan tamamlaması,
•    Sisteme kabul testlerinde başarılı olması.

TCMB Ödeme Sistemleri Katılımcıları listesine buradan erişilebilmektedir.

TCMB Ödeme Sistemlerinin Uluslararası Standartlara Uygunluğu

TCMB Ödeme Sistemlerinin Uluslararası Mutabakatlar Bankası (Bank for International Settlements, BIS) bünyesinde yer alan Ödemeler ve Piyasa Altyapıları Komitesi (Committee on Payments and Market Infrastructures, CPMI) ile Uluslararası Menkul Kıymet Komisyonları Organizasyonu (International Organization of Securities Commission, IOSCO)  tarafından ödeme sistemleri, menkul kıymet mutabakat sistemleri, merkezi karşı taraflar, merkezi saklama kuruluşları ve veri depolama kuruluşları gibi finansal altyapı kuruluşları için belirlenen Finansal Piyasa Altyapısına İlişkin Prensiplere göre değerlendirildiği belgeye buradan ulaşılabilir.

 

Fonların Anlık ve Sürekli Transferi (FAST) Sistemi

Fonların Anlık ve Sürekli Transferi (FAST) Sistemi, müşterilerin banka sistemleri üzerinden ödeme talimatlarını 7/24 gönderebilecekleri TCMB’nin bünyesinde geliştirilmiş ve TCMB tarafından işletilen EFT’den bağımsız bir sistemdir. Sistemde ödemeler saniyeler içinde sonuçlanmakta olup, fon alıcının hesabında anında kullanılabilir hale gelmektedir. Belirlenen süre aşımı içerisinde tamamlanmayan işlemler ise iptal olmaktadır. Sistem katılımcıları işlemler tamamlandıktan sonra gönderen ve alan müşteriye ödemenin sonucuna dair bildirimde bulunmaktadır.

FAST Sistemi, 18 Aralık 2020 tarihinde sadece banka çalışanlarının ödeme gönderebilecekleri bir pilot süreç ile devreye alınmış olup, 8 Ocak 2021 tarihinde müşterilerin kullanımına açılmıştır.

FAST Sisteminin işleyişi ile ilgili kurallar, “FAST Sistemleri İşletim Kuralları” belgesi ile belirlenmiştir. Sisteme Türkiye’de faaliyette bulunan bankalar katılabilir, 2021 Haziran ayından sonra banka dışı kuruluşların da katılımı değerlendirilecektir.

FAST Sistemi’ne katılım şartları
FAST Sistemine 6493 sayılı  Kanun’un 13.maddesinde belirtilen ödeme hizmeti sağlayıcıları katılabilir.
FAST Sistemine katılmak isteyen kuruluşun aşağıdaki katılım şartlarını sağlaması gerekmektedir:
•    Ticaret Siciline tescil edildiğini gösterir ilgili Ticaret Sicil Müdürlüğünden alınmış belge ile imza sirkülerinin noter tasdikli suretleri ve esas sözleşmesi ile birlikte TCMB’ye yazılı olarak başvurması, Katılımcı adayının “banka” olması halinde bankacılık faaliyet iznini sunması,
•    Katılımının TCMB Yönetim Komitesi tarafından onaylanması,
•    FAST Sistemi Katılımcı Sözleşmesini imzalaması,
•    TCMB nezdinde hesap açması,
•    FAST Sistemi bağlantısı için gereken yazılımı sağlaması, iletişim ağına ilişkin altyapıyı kurması, TCMB tarafından talep edilecek operasyonel ve teknik tedbirleri alması ve bu hazırlıkların TCMB tarafından onaylanmış olması,
•    TCMB tarafından belirlenen altyapı hazırlıkları takvimi ile katılım tarihine uyması ve hazırlıklarını aksatmadan tamamlaması,
•    FAST Sistemine katılmak için gerekli olan testlerde başarılı olması,
•    FAST Sisteminin sürekliliğini tehlikeye atmamak için gerekli risk yönetimi, operasyonel yönetim, iç kontrol ve iç denetim mekanizmalarını oluşturmuş ve işler hale getirmiş olması.
Katılıma ilişkin başvurunun incelenmesi aşamasında gerekli görüldüğünde TCMB tarafından talep edilen başka belgelerin de sunulması gerekir.
Hukuksal, yönetsel, teknik gereklilik veya uluslararası yaptırım ile TCMB'nin karşı karşıya kalabileceği yaptırım riskinin söz konusu olması durumunda veya Sistemin işleyişinin olumsuz etkileneceğinin değerlendirilmesi halinde FAST Sistemine katılmak isteyen kuruluşun katılımı TCMB Yönetim Komitesi tarafından onaylanmayabilir.

FAST Sistemi Katılımcıları listesine buradan erişilebilmektedir.

Sisteme ilişkin daha detaylı bilgiye ve tanıtım içeriğine https://fast.tcmb.gov.tr  adresinden erişilebilmektedir.